Από το χρονοντούλαπο της λήθης ανέσυρε πρόσφατα ο Αντώνης Ε. Τσουρδαλάκης τα – εν πολλοίς – άγνωστα ιστορικά κείμενα ενός συγχωριανού του λόγιου και αγωνιστή, του Νικόλαου Γ. Φωτάκη – Καπετανάκη(1848-1916), επιφανή γόνου της ιστορικής οικογένειας των Μελαμπιανών Φωτάκηδων. Τα εν λόγω κείμενα είχαν δημοσιευτεί στο λογοτεχνικό περιοδικό «Εβδομάς» των Αθηνών κατά το τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα και ήταν γνωστά σ’ ένα στενό μόνο κύκλο ιστορικών ερευνητών του περασμένου και του προπερασμένου αιώνα, αλλά άγνωστα στο ευρύτερο κοινό.
Η εργασία αυτή του νεο-εισερχόμενου στην ιστορική έρευνα και – πολλά υποσχόμενου – συγγραφέα Αντώνη Τσουρδαλάκη είναι αποτέλεσμα μιας πολύχρονης και κοπιώδους προσπάθειας, ορμώμενη από τον σεβασμό και την ανιδιοτελή αγάπη του προς τη γενέτειρά του, τις ιστορικές Μέλαμπες και από την πνευματική «δίψα», που του προκαλούσε μια περίεργη – όπως ο ίδιος λέει – έλξη στο να αποκαλύψει και να τεκμηριώσει όσα η προφορική παράδοση του χωριού του μετέφερε μέχρι τις μέρες μας. Ωστόσο, η εργασία αυτή πρωτοτυπεί στη μεθοδολογία, αλλά και στη χρήση της πιο σύγχρονης κι εξειδικευμένης τεχνολογίας, της οποίας είναι γνώστης.
Η γλώσσα των πρωτότυπων κειμένων του Νικολάου Φωτάκη-Καπετανάκη είναι λιτή μεν, αλλά η αυστηρή λόγια καθαρεύουσα της εποχής. Αποδόθηκαν δε στο βιβλίο συγχρόνως στο πρωτότυπο γλωσσικό ιδίωμα του συγγραφέα, αλλά και σε απλοποιημένη γλωσσική μορφή, με τη γλωσσική επιμέλεια του αείμνηστου εκπαιδευτικού και στοχαστή Νίκου Μαργαρίτη. Ο τρόπος αυτός διευκολύνει τις τωρινές, αλλά και τις επερχόμενες γενεές να διαβάσουν και να κατανοήσουν τα κείμενα.
Τα κείμενα του Νικολάου Φωτάκη – Καπετανάκη είναι καθαρά ιστορικού περιεχομένου. Καλύπτουν δε και διαφωτίζουν δύο διαφορετικές επαναστατικές περιόδους στην Κρήτη, με πρώτη κάποια τοπικά γεγονότα -δηλαδή της περιοχής του ανατολικού τμήματος της επαρχίας Αγίου Βασιλείου-από την Ελληνική Επανάσταση του 1821, όπως τα άκουσε -κυρίως- από τον οπλαρχηγό πατέρα του Γεώργιο Φωτάκη ή Φουτοδάσκαλο, ο οποίος πρωταγωνίστηκε την περίοδο αυτή. Εκεί ξεκαθαρίζεται με τρόπο απόλυτο η θέση και η σημασία της μάχης στον Καψαλέ Σπηλίου στις 15 Ιουνίου 1821, που δεν αναφέρεται από τους ιστοριογράφους Κριτοβουλίδη, Παπαδοπετράκη και Βασίλειο Ψιλάκη (κεφάλαιο 2). Το κεφάλαιο 3 του εν λόγω βιβλίου, επίσης αναφέρεται στην ίδια επαναστατική περίοδο -(1821-1830), αλλά είναι αφιερωμένο στην μέχρι πρότινος άγνωστη – δεν αναφέρεται από κανένα από τους παλιούς γνωστούς ιστοριογράφους της περιόδου εκείνης- εκστρατεία των Τούρκων κατά των Μελάμπων ή τη μάχη στο Κακό Ρυάκι, όπως συνηθίσαμε να τη λέμε διαφορετικά, για την οποία γίνεται εκτεταμένη χωρογράφηση και αναφέρονται επαρκεί ιστορικά στοιχεία, ώστε η μάχη αυτή να πάρει επιτέλους τη θέση που της ανήκει στην Κρητική ιστορία.
Κατά τη διάρκεια της Κρητικής Επανάστασης 1866-69 (κεφάλαιο 4) ο Νικόλαος Φωτάκης ήταν νεότατος στην ηλικία και συμμετείχε προσωπικά, άρα οι πληροφορίες του για τα γεγονότα στη Μονή Αρκαδίου στις 8 και 9 Νοεμβρίου 1866 είναι γνήσιες και βιωματικές, ως εκ τούτου πολύτιμες για την ιστορική έρευνα.
Η έκδοση του βιβλίου είναι του Αγίου Βασιλείου και απαρτίζεται από 320 σελίδες, τυπώθηκε στην «Εκτυπωτική Ρεθύμνου» και είναι στο σύνολό του αρκετά προσεγμένο κι επιμελημένο. Στα δε κεφάλαια 1, 5, 6, 7, καθώς και στο «Επιλογικό σημείωμα» αναφέρονται ενδιαφέροντα στοιχεία για τον λόγιο και αγωνιστή Νικόλαο Φωτάκη – Καπετανάκη, αλλά και άλλα γνωστά μέλη της οικογένειας Φωτάκη από τις Μέλαμπες.
Στον συγγραφέα Αντώνη Ε. Τσουρδαλάκη εύχομαι να συνεχίσει με το ίδιο πάθος την ιστορική έρευνα και να είναι… καλοτάξιδη η πρώτη του προσεγμένη έκδοση!
